(Ne)poželjni partner – analiza narativa o civilnom društvu u funkciji zarobljavanja države

Kao akteri koji imaju korektivnu funkciju u državi koja sebe smatra demokratijom, organizacije civilnog društva i aktivisti ukazuju na opasnosti koje zarobljena država sa sobom nosi. Upravo zbog toga je način komunikacije vlasti i insitucija prema civilnom društvu identifikovan kao bitan element za analizu – sa jedne strane, zbog potrebe legitimizacije vlasti na međunarodnom nivou, postoje tkzv. “pozitivni narativi” o civilnom društvu kao jednom od garanta postojanja vladavine prava i demokratije u državi, dok sa druge strane postoje “negativni narativi” koji se identifikuju u napadima i pritiscima kojim je civilno društvo izloženo, i koji se manifestuju u neargumentovanim izjavama u vidu diskreditacije svake kritike. Kako “pozitivni”, tako i “negativni” narativi utiču neposredno na odnose civilnog društva i institucija u Srbiji, a posredno se može analizirati i posledice tako oblikovanog odnosa na proces zarobljavanja države.

Slično kao što je to slučaj sa narativima o pandemiji COVID-19, tako i narative o civilnom društvu karakteriše dihotomija i međusobna isklučivost. Dok sa jedne strane dominira diskurs o najznačajnijim akterima civilnog društva kao “izdajnicima i stranim plaćenicima”, sa druge strane se veoma jasno izražava spremnost vlasti za saradnju sa civilnim društvom i ističe se njegov značaj pre svega u procesima evropskih integracija, i jačanju vladavine prava u zemlji. Takvi suprotstavljeni narativi oslikavaju način vladanja trenutne političke elite, i otkriva izvore svoje legitimnosti. Sa jedne strane, vlast pokušava da kroz pozitivne narative o civilnom društu, čije su vrednosti neupitne i značajne za državu, sebe legitimiše u očima dela međunarodne zajednice (pre svega Evropske unije i Sjedinjenih Američkih Država) čija podrška je neophodna radi ostvarivanja partikularnih i nacionalnih interesa vlasti. Sa druge strane, narativom o stranim plaćenicima i domaćim izdajnicima, vlast pokušava da delegitimiše delovanje civilnog društva, uruši njegov kredibilitet i time nastavi proces zarobljavanja države, ili da makar održi status quo.

Kao posledica ovakvih narativa, čiji primeri su predstavljeni u ovoj analizi, može da se odredi položaj civilnog društva i njegov odnos sa institucijama. Naime, netransparentnost državnih institucija, njihova arbitrarnost u radu i saradnji sa civilnim društvom stvara neravnopravni odnos, pri čemu OCD, i drugi akteri nisu u mogućnosti da obavljaju svoju funkciju. Zatvorenost institucija na peticije, na građanske inicijative i akcije dovodi do marginalizovanog položaja civilnog društva, dok procesi targetiranja aktivista, pre svega na lokalnom nivom, demotiviše građane da se aktivnije uključe u probleme svoje zajednice.

Izradu publikacije finansijski je podržala Nacionalna zadužbina za demokratiju (NED). Za sadržaj odgovornost snosi jedino Beogradski centar za bezbednosnu politiku.